Аннотация

Мақалада  белгілі  қазақ  ғалымы және ұстазы Тұрақбай Жетенұлы Үмбетовтың (1938 – 2024) өмірінің негізгі кезеңдері мен ғылыми шығармашылығының нәтижелері баяндалған. Әрине, бұл Қазақстанның морфологиялық ғылымы мен жоғары медициналық білімінің көрнекті өкілі болды. Ол қазақ халқының, қазақ зиялыларының үздік ерекшеліктерін біріктірді. Ол өз елінің патриоты болды, ол өзінің барлық қабілеттерін Қазақстанда морфологиялық ғылым мен жоғары медициналық білім беруді дамытуға арнады. Морфология мәселелері оның өмірінің маңызды бөлігін құрады. Оның ғылыми зерттеулері анатомия, гистология, цитология, эмбриология және патоморфологияның (лимфоидты органдардың гистофизиологиясы, қоршаған ортаның жағымсыз факторларының әсеріне адам мен жануарлар мүшелерінің бейімделу және реактивті өзгеру мәселелері,морфология тарихы, анатомия, гистология, цитология және эмбриологияны оқыту әдістемесі) кең ауқымды іргелі және қолданбалы мәселелеріне арналды. Т.Ж. Үмбетовтың лимфология және иммуноморфология саласындағы зерттеулерінің нәтижелері Қазақстанда да, одан тыс жерлерде де ғылыми жұртшылықтың жоғары бағасына ие болды. Т.Ж.Үмбетовтың экологиялық-морфологиялық зерттеулері әртүрлі экстремалды тұрақсыздандырушы факторлардың (ауыр металдар қосылыстарының әсері, металлургия, химия және мұнай-газ өнеркәсібі кәсіпорындарының өндірістік ортасының факторлары) әсерінен адам ағзасы мен омыртқалы жануарлардың құрылымдық-функционалдық өзгерістерінің морфологиялық эквиваленттерін анықтады. Осы зерттеулердің нәтижелері еңбек жағдайларын жақсарту бойынша емдеу-алдын алу шараларын әзірлеуде іргелі негіз болды. Ол жасаған анатомия, гистология, цитология және эмбриология бойынша оқулықтар морфологияның барлық салалары бойынша заманауи идеялардың энциклопедиялық жиынтығы болып табылады.
Негізгі сөздер:Үмбетов Т.Ж., анатомия, гистология, цитология, эмбриология, лимфология, экологиялық морфология